Producentenverantwoordelijkheid e-waste breidt zich wereldwijd uit

De Europese Unie zou de producentenverantwoordelijkheid voor de verwerking van e-waste wereldwijd moeten uitbreiden, zo blijkt uit een publicatie van de Universiteit van Utrecht. Nigeriaanse, Britse en Nederlandse onderzoekers stellen in een onlangs uitgebracht onderzoeksrapport dat e-waste in onder andere Afrika niet of nauwelijks op een duurzame manier wordt afgedankt, met alle gezondheidsgevolgen van dien. Bij FIAR staat duurzaamheid en herwinning van grondstoffen voorop. Voor mens, milieu en producent.

De onderzoekers hebben een petitie opgezet die het onderzoek bij de Europese Unie meer ruchtbaarheid moet geven. De stelling is duidelijk: maak producenten wereldwijd verantwoordelijk voor het duurzaam verwerken van hun e-waste. De situatie in derde wereldlanden is aangrijpend en dat er iets moet gebeuren staat vast. Maar is het haalbaar en bovendien correct om producenten hiervoor verantwoordelijk te houden? Zo ja, hoe moet deze verantwoordelijkheid eruit komen te zien? Tijd voor een analyse.

Lekstromen naar Afrika en mazen in de wet

Op dit moment beperkt de producentenverantwoordelijkheid zich tot de Europese Unie. Producenten werken hard aan de inzamel- en recycledoelstellingen en produceren steeds groener. Het pijnpunt zit hem volgens de onderzoekers vooral in de zogeheten lekstromen van near-waste. Dat zijn tweedehands elektronische apparaten die onder het mom van hergebruik worden verscheept naar landen van de Global South, beter bekend als de derde wereld. Deze apparaten functioneren eigenlijk niet meer. Bij aankomst is de kans groot dat het product moet worden afgedankt, zonder dat dit op een duurzame manier gebeurt. Giftige metalen en andere stoffen komen vrij, wat mens en milieu schaadt. De landen in Afrika hebben namelijk niet de capaciteit om het elektronisch afval duurzaam te verwerken.

Exporten dienen uitsluitend onder een streng regiem van testen plaats te vinden, maar vanuit Afrika wordt een zuigende werking voor afgedankte elektronica waargenomen door ongecontroleerde handel in elektronische apparaten.  

In Nederland is er geen producent, gemeente of verwerker te vinden die e-waste exporteert. De reden daartoe ontbreekt omdat het verwijderingssysteem van Stichting OPEN de kosten van inzameling en verwerking op zich neemt. Het is illegaal om e-waste naar landen van de Global South te verschepen. Mazen in de Europese wetgeving helpen echter deze lekstromen toch op gang. Hoe dat gebeurt? Niet-gecertificeerde verwerkers in afval, handelaren en in sommige gevallen ook goedbedoelende familieleden brengen net aan werkende apparaten de grens over. Uit het zicht van de producent én uit het zicht van de Europese wetgeving.

Waar Europa haar duurzame best doet, gaat het elders mis

In Europa lopen we qua duurzaamheidsdoelstellingen voorop. Partijen als Stichting OPEN helpen producenten met het inzamelen en duurzaam afdanken van hun elektronisch afval. In Afrika is dat echter heel anders geregeld. Wordt een apparaat afgedankt, dan betekent dat in veel gevallen simpelweg de prullenbak en uiteindelijk het verbranden in de open lucht. De oproep om producenten wereldwijd verantwoordelijk te maken voor hun afgedankte producten is op zichzelf staand niet vreemd. Door e-waste zoveel mogelijk in Europa te houden, wordt milieu-en gezondheidsschade beperkt.

Kán de producent echter wereldwijd verantwoordelijk worden gehouden voor wat er over de grens van de EU met haar producten gebeurt? FIAR vindt van niet. In 2010 is het ministerie van ILT VROM, het Öko Institut en EPA Ghana samen met de vertegenwoordigers van de Nederlandse Vereniging Verwijdering Metalelektro Producten gaan praten met de Ghanese overheid, bedrijven en informele systemen die zich in dat land bezighouden met het verwerken van e-waste. Daaruit werd afgesproken de verwerking van elektronisch afval zoveel mogelijk in Europa moest plaatsvinden. De producent heeft geen grip op wat er buiten deze gestelde grenzen gebeurt met diens product.

Heeft het verantwoordelijk maken van de producent zin?

Op dit moment haalt geen enkel land de inzamelingsdoelstellingen die eerder zijn gesteld. Zolang de producent geen controle heeft over de lekstromen en de overheid deze niet voldoende aan banden legt, heeft het nog meer verantwoordelijk maken van de producent weinig effect.