Is statiegeld op elektronica wenselijk?

Statiegeld op elektronica

Statiegeld wordt in rap tempo ingevoerd als oplossing voor zwerfafval en de inzamelproblematiek. Dit is met name te zien in de verpakkingsindustrie. Zo werd op 1 juli 2021 het statiegeld op petflesjes ingevoerd en op 1 januari 2023 volgen de blikjes. Er gaan geluiden op om statiegeld ook in te voeren in andere productcategorieën, zoals elektronica. FIAR is tegen deze invoering. In dit artikel delen wij de nadelen van statiegeld op elektronica.  

Statiegeld is dood geld

Omdat elektrische apparaten een lage omloopsnelheid hebben, anders dan bij bijvoorbeeld flessen, is inleveren van afgedankte apparaten geen automatisme. Om de consument daartoe toch te overtuigen door een statiegeld dan eist deze financiële prikkel een fors bedrag: een statiegeld van € 5 voor een TV dat tien jaar later teruggevraagd kan worden is geen echt effectieve maatregel. Het zou veel meer om een vijfvoudig bedrag moeten gaan. Alleen al voor TV zou de statiegeldpot in tien jaar oplopen tot 250 miljoen euro. Op de tientallen miljoenen apparaten en lampen die jaarlijks verkocht worden, vertaalt zich dat al snel tot € 100 à 200 miljoen per jaar en uiteindelijk in € 1 miljard aan ‘dood’ geld. 

Statiegeld is duur

Heffing en uitkering van statiegeld vergen een zorgvuldige administratie en controle. Daar zijn niet alleen de kopers -consumenten en bedrijven- bij betrokken, maar ook gemeentelijke milieustraten, installateurs, kringloopwinkels en de bijna 20.000 winkels die elektronica en lampen verkopen. Al die partijen zullen mee moeten draaien in de administratieve en financiële processen voor statiegeld. Zij zullen bovendien de afgedankte producten moeten beschermen tegen diefstal omdat het statiegeld die producten waarde geeft. Daarnaast kan een statiegeldbijdrage een negatief effect hebben op de verkoop van elektronica. Het bedrag komt immers bovenop de verkoopprijs. (bron: Rapport “Studie statiegeldsysteem AEEA”, Möbius i.o.v. Recupel).

Statiegeld vormt een barrière op de Europese markt

Producenten zullen hun apparaten specifiek voor de Nederlandse markt identificeerbaar door opdrukken of niet kopieerbare merktekens op het product moeten maken.
Dat gaat in tegen de praktijk dat elektronica zoveel mogelijk voor de gehele Europese markt wordt geproduceerd, zonder nationale kentekens of specificaties. Lidstaat-gebonden identificatie leidt dus in de eerste plaats tot inefficiëntie en aanzienlijk hogere productiekosten door verlies aan schaalvoordelen. In de tweede plaats vormen een statiegeldsysteem en de daarmee gemoeide identificatie een hindernis op de Europese vrije markt. Ook bestaat het risico op ‘cross-border shopping’¹ door de consument om geen statiegeld te hoeven betalen.

Statiegeld is fraudegevoelig

Zolang niet na te maken identificatie, een sluitende administratie en goede controle niet op orde zijn, zal statiegeld fraude uitlokken. Als de identificatie niet lukt, zal er gewerkt worden met vouchers die recht geven op de restitutie van het statiegeld: een dergelijk voucher moet gedurende de gebruiksperiode bewaard worden door de consument. Bij afdanking van het apparaat krijgt hij op vertoon van de voucher het betaalde statiegeld bedrag retour. Deze vouchers worden daarmee interessant voor vervalsing. Dit te meer omdat er bij elektr(on)ische apparaten redelijk hoge bedragen gemoeid zullen zijn.
Zonder een sluitend systeem is de kans groot dat gebruikte apparaten aanzuigt uit omringende landen die geen statiegeld op elektronica kennen. Dat verstoort de Nederlandse situatie, terwijl het voor het milieu alleen maar nadeel oplevert door de extra transportbewegingen. De hogere fraudegevoeligheid van het statiegeldsysteem vereist een aangescherpte handhaving.

Statiegeld is onnodig

Nederland heeft een nationaal inzamelsysteem dat elektrische apparaten op een duurzame manier laat verwerken door gecertificeerde recyclingbedrijven. Ook via schroothandelaren worden elektrische apparaten aan verwerkers doorgegeven. Veruit de meeste grotere apparaten komen nu al in de juiste verwerkingsroute terecht. Om verdere gedragsverandering te bereiken is statiegeld een onnodig dure en omslachtige manier: voorlichting en campagnes voor gedragsverandering zijn daartoe veel (kosten-) efficiënter en werken voor alle soorten productcategorieën, niet alleen voor elektronica.

Statiegeld werkt niet

Anders dan bijvoorbeeld drankverpakkingen is de omloopsnelheid van elektronica zeer laag, variërend van een aantal jaren voor IT- en telecomapparatuur tot meer dan tien jaar voor bijvoorbeeld wasmachines. De consument heeft de neiging om te vergeten dat hij statiegeld terugkrijgt of doordat hij ‘statiegeld-voucher’ niet kan overleggen bij inlevering van zijn afgedankte elektrische apparaat. Bovendien treden de effecten van de invoering van een statiegeldsysteem voor elektronica pas na meerdere jaren in werking. Oostenrijk en Zuid-Korea kenden een statiegeldsysteem op elektronica, respectievelijk van 1995 tot 2005 en van 1992 tot 2002 (bron: Rapport “Studie statiegeldsysteem AEEA”, Möbius i.o.v. Recupel). In beide landen zijn er geen significante gevolgen van de invoering op het inzamelpercentage geweest. Het percentage van teruggestort statiegeld bleef laag en het dode geld dus hoog.

Statiegeld misleidt

Statiegeld roept ten onrechte het beeld op dat daarmee de inzameling en verwerking van apparaten is betaald. Statiegeld financiert echter niets! Tegelijkertijd roept het de (onjuiste) gedachte op dat het apparaat in kwestie niet gescheiden ingeleverd hoeft te worden, omdat er geen statiegeld op was berekend. In beide gevallen geeft statiegeld een onjuiste boodschap.

Conclusie statiegeld op elektronica

Statiegeld is een dure, omslachtige en ineffectieve manier is om consumentengedrag te veranderen. Het levert noch een bijdrage aan de verantwoorde verwerking van e-waste noch aan het milieu. Statiegeld verandert het afdankgedrag van de consument zolang er geld mee is gemoeid. Het zou beter zijn het afdankgedrag op andere wijze te verbeteren, zodat alle sectoren ervan profiteren. Denk aan een collectieve nationale campagne waarbij alle stakeholders samen werken.